De man die in de put sprong. Willem Schermerhorn, 1894-1977

Onlangs verscheen de biografie van Willem Schermerhorn, een van de oprichters van de huidige PvdA, geschreven door historicus Herman Langeveld, uitgegeven bij Boom Uitgeverij.

Willem Schermerhorn was een zoon van de Schermer, want hij werd in 1894 aan de Zuidervaart in die polder geboren. Al in zijn eerste levensjaar verhuisden zijn ouders naar een boerderij in de Noordeindermeer, een droogmakerij binnen het Schermereiland. Hier groeide hij op; hij bezocht de lagere school van Groot-Schermer, waar hij kon profiteren van het zeer goede onderwijs van meester Joseph Ditmars. Dit, en zijn aangeboren begaafdheid, stelde hem in staat met succes de HBS in Alkmaar te doorlopen. Gestimuleerd door zijn wiskundeleraar, die zelf in Delft gestudeerd had, koos hij (en kozen zijn ouders) ervoor om in Delft civiele techniek te studeren. Ook hier gaf Willem Schermerhorn blijk van een bijzondere aanleg: na zijn afstuderen werd hij assistent van prof. Heuvelink, en toen deze in 1926 met pensioen ging, volgde hij hem op als hoogleraar in het landmeten, het waterpassen en de geodesie.

Vóór 10 mei 1940 wees niets erop dat Willem Schermerhorn geroepen zou worden om leiding te geven aan de Nederlandse politiek. Als Delfts hoogleraar bouwde hij een internationale reputatie op op het gebied van de luchtkartering. Maar de Duitse bezetting zorgde voor een dramatische wending in zijn leven. In het gijzelaarskamp in Sint Michielsgestel werd hij niet alleen leider van de gijzelaars, maar speelde hij ook een hoofdrol in de gesprekken over naoorlogse politieke vernieuwing. In Londen raakte koningin Wilhelmina op de hoogte van deze plannen, die parallel leken te lopen met haar eigen streven naar vernieuwing. Direct na de bevrijding benoemde zij Willem Schermerhorn, samen met Willem Drees, tot kabinetsformateur. Schermerhorn werd premier en Drees vice-premier. Beiden behoorden tot de oprichters van de Partij van de Arbeid.

Maar toen de PvdA de eerste naoorlogse verkiezingen verloor, kwam er na een jaar al weer een einde aan Schermerhorns premierschap. Hij werd voorzitter van een Commissie-Generaal, die moest trachten tot een vreedzame dekolonisatie te komen. Met het uitbreken van de Nederlands-Indonesische oorlog in juli 1947 was deze poging definitief mislukt en was Schermerhorns vooraanstaande rol in de Nederlandse politiek uitgespeeld. In 1951 keerde hij voorgoed terug naar de wetenschap. Willem Schermerhorn biedt het unieke beeld van een minister-president die, politiek gesproken, uit het niets gekomen was en ook weer in het niets verdween.

In 1977 overleed Schermerhorn op 82-jarige leeftijd. De urn met zijn as werd bijgezet in een graf bij de kerk van Stompetoren. Ter gelegenheid van het 350-jarig bestaan van de Schermer werd op 25 mei 1983 op de begraafplaats een herdenkingsplaquette onthuld met de afbeelding van Willem Schermerhorn. Daarbij werden toespraken gehouden door de hoogbejaarde Willem Drees (via een videoband) en Joop den Uyl, beiden partijgenoot en opvolger in het hoogste politieke ambt.

Herman Langeveld (1949) was hoofddocent Nieuwste Geschiedenis aan de Vrije Universiteit. Hij publiceerde een tweedelige biografie van Hendrikus Colijn. Sinds 2006 is hij verbonden aan het Biografie Instituut van de Rijksuniversiteit Groningen.

Lid van de Eerste Kamer en oud-voorzitter van de PvdA Ruud Koole heeft het eerste exemplaar in ontvangst mogen nemen. Hierbij zijn verslag.